ÖZBEKİSTAN’DA 8 ARALIK ANAYASA GÜNÜ OLARAK KUTLANIYOR-Süleyman MERDANOĞLU*

Bir devletin nasıl yönetileceğini belirleyen, kişi hak ve özgürlüklerini düzenleyen yasaların bütününe anayasa denir.

Devletçiliğinin en önemli belirtilerinden biri de Anayasadır. Anayasa, “Halk, devlet yönetiminin tek kaynağı, aynı zamanda devlet ise halk iradesini temsil ederek, her maddesinde ulusal çıkarları gözetler.” anlayış temelini oluşturur.

8 Aralık Özbekistan Anayasa Günü, Özbekistan Cumhuriyeti’nin modern devlet yapısının temelini oluşturan 1992 Anayasası’nın kabul edildiği günü anmak amacıyla her yıl kutlanan ulusal bir gündür. Bu tarih, devletin bağımsızlık sonrası siyasi, hukuki ve kurumsal yapılanmasını şekillendiren en önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir. Anayasanın yürürlüğe girmesi, Özbekistan’ın bağımsız bir devlet olarak uluslararası sistemde yerini alması ve kendi egemen hukuk düzenini oluşturması bakımından tarihi bir önem taşımaktadır.

1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan eden Özbekistan, kısa süre içinde yeni devlet yapısını düzenlemek üzere kapsamlı bir anayasa hazırlık süreci başlatmıştır. Bu süreçte hem ulusal hukuk birikimi hem de uluslararası demokratik normlar dikkate alınmış; devletin siyasal örgütlenmesi, yönetim organlarının yetki ve sorumlulukları, vatandaşların hak ve özgürlükleri ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Sonuç itibarıyla 8 Aralık 1992 tarihinde kabul edilen Özbekistan Anayasası, ülkenin demokratikleşme hedeflerini, hukukun üstünlüğünü ve insan haklarını esas alan bir devlet yapısının hukuki çerçevesini oluşturmuştur.

Özbekistan Anayasası, temel olarak devletin demokratik, laik ve hukuka dayalı bir yönetim düzeni benimsediğini ifade eder. Anayasa, yasama, yürütme ve yargı erklerinin görev ve yetkilerini açık biçimde tanımlarken, devlet faaliyetlerinin hukuka uygunluk temelinde yürütülmesini güvence altına alır. Bunun yanında, anayasanın en önemli yönlerinden biri, bireyin temel hak ve özgürlüklerini devletin koruma yükümlülüğü altına almasıdır. Eğitim hakkı, ifade özgürlüğü, çalışma hakkı, din ve vicdan özgürlüğü gibi temel haklar anayasal güvenceye kavuşturulmuş; vatandaş-devlet ilişkisinin hukuki niteliği modern normlar çerçevesinde belirlenmiştir.

Her yıl 8 Aralık tarihinde Özbekistan genelinde Anayasa Günü’ne ilişkin çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir. Devlet kurumları, eğitim kuruluşları ve sivil toplum örgütleri tarafından gerçekleştirilen bu etkinlikler arasında resmî törenler, konferanslar, panel ve seminerler, hukuk temalı eğitim programları ve kültürel faaliyetler yer almaktadır. Bu faaliyetlerde anayasanın tarihsel gelişimi, ülkenin siyasi kurumları üzerindeki etkisi, vatandaşların hak ve yükümlülükleri ve modern devlet düzeni içinde anayasanın önemi gibi konular ele alınır. Özellikle gençler arasında anayasal bilinç oluşturmaya yönelik çalışmalar, günün en önemli amaçları arasında bulunmaktadır.

Anayasa Günü’nün toplumsal önemi sadece bir kutlama niteliği taşımakla sınırlı değildir. Bu gün, aynı zamanda ulusal birlik ve beraberliği güçlendiren, vatandaşların devletin temel hukuk düzenine olan bağlılığını pekiştiren bir özellik taşır. Anayasa, Özbekistan toplumunun ortak değerlerini, kültürel mirasını ve devletin geleceğine ilişkin hedeflerini bir arada barındıran kapsamlı bir toplumsal sözleşme niteliğindedir. Bu nedenle 8 Aralık, hem tarihsel bir hatırlama günü hem de anayasal düzenin korunması ve geliştirilmesi yönünde toplumsal farkındalığı artıran bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.

Özbekistan Anayasası’nın kabulü, ülkenin uluslararası arenada tanınmasında ve çağdaş bir devlet düzeninin kurulmasında büyük rol oynamıştır. Devlet yönetiminin kurumsallaşması, hukukun üstünlüğüne dayalı yargı sisteminin geliştirilmesi ve vatandaşların sosyal, ekonomik ve kültürel haklarının güvence altına alınması gibi birçok alanda anayasa belirleyici bir işlev görmüştür. Ayrıca anayasa, ülkenin siyasi istikrarının güçlenmesine, ekonomik reformların uygulanabilir hale gelmesine ve toplumsal barışın korunmasına önemli katkılar sağlamıştır.

Sonuç olarak, 8 Aralık Özbekistan Anayasa Günü, modern Özbekistan devletinin kurumsal ve hukuki temellerinin atıldığı tarihi bir dönemin anısını yaşatır. Anayasanın kabulü, yalnızca hukuki bir belgenin yürürlüğe girmesi değil; aynı zamanda bağımsızlığın kalıcı hale gelmesi, demokratik kurumların gelişmesi ve vatandaşların haklarının güvence altına alınması açısından büyük bir kazanım olmuştur. Bu nedenle Anayasa Günü, Özbekistan için sadece bir tarih değil; devletin kimliğini, toplumsal birlik anlayışını ve geleceğe yönelik hedeflerini ifade eden anlamlı bir semboldür.

KAYNAKLAR
1-Özbekistan Cumhuriyeti Anayasası (1992)
2-Özbekistan Cumhuriyeti Oliy Majlis Resmî Web Sitesi
3-Özbekistan Adalet Bakanlığı: Hukuksal Belgeler Portalı
4-UNESCO & UNDP – Uzbekistan Country Reports
5-Freedom House – Uzbekistan Reports
6-The Library of Congress – Country Studies: Uzbekistan.
___________________________________________________________________________
*Süleyman MERDANOĞLU (merdanogluslm@gmail.com)
Özbekistan Altın Miras Vakfı Ankara Bölümü Başkanı