Saral – həmin sevda, həmin ürək

Bu "Tarixin izi ilə" silsiləsindən poemanı redaksiyaya müəllif, haqqın dəqgahına qovuşmuş Ələmdar İsanın qızı Gültəkin xanım təqdim edib.
Ələmdar İsa 1986-cı ilin dekabrında (köçkünlükdən düz 2 il əvvəl) qələmə aldığı, Saralı və sarallılarımızı tərənnüm edən gözəl bir poema yazıb. Bu poemada əksəriyyətimiz öz doğmalarımızın adlarına rast gəlir, onlara xas olan xüsusiyyətləri bir daha xatırlayırıq.


O yerdən dastanlar, nağıllar çıxıb,
Ağıllı kişilər, ağıllar çıxıb.
Müəllimi, alimi, mühəndisi də,
Şairi, həkimi, rəssamı da var.
Çiyni zər ulduzlu oğullar çıxıb,
Haqlı hakimi də, haqq hökmü də var,
Onlardır yaşadan elimizi də…

Onda günlər vardı ağlı-qaralı,
Biz ağını gördük, qarasını yox.
Niyə qoyub gəldik doğma Saralı?
Dərdini gəzirik, çarəsini yox.

Bağlandı Otayun yemlikli bəxti,
Daşlı yoxuşun da daşı göyərdi.
Yazağzı Qüzeydə ildırım çaxdı,
Todarın alvızlı qışı göyərdi.

Taxtalar taxtından endimi yoxsa,
Gözündən yaş axdı Qara qayanın.
Ağsu öz yolundan döndümü yoxsa,
Əlləşəndə Komlar dindi: “Dayanın!”.

Biz niyə ayrıldıq onda o yerdən,
Onda qatarımız niyə pozuldu?
Əgər ki,..
Nə çıxar indi “əgər”dən,
Olanlar olmaza min cür yozuldu…

İndi şəhərliyik…
telefon, maşın,
İndi eyvanlardır meydan yerimiz.
Yüz ağıllı başla bir dəli başın
Tutduğu bir yerdə gəzər, yeriməz.

Yeriməz,
kiriməz,
hey mələr indi,

Yazın yağışında, qışın qarında.
Yalxeyi gəzənlər
yun paltarında
Yanından yel ötsə,
tez yaxasını,
Laykasını,
Lamasını,
Papasını,
Mamasını
Çağırıb kiliddər, düymələr indi,
Əl quzusu kimi hey mələr indi.

Bu da təzə dərddir, ayda, ildə bir
Tortla ya konfetlə evə dost gəlir…
Dadsız “bəli”lər var, duzsuz “xeyr”lər,
Hər dilin, ağızın ütülü payı.
İndi haqq deyənə “dəli” deyirlər,
Sənə min rəhmət, ay Xalıl dayı.

Onda oylağımız yollar, yamaclar,
Onda ciblərimiz pişik cırnaqlı.
O üstü cincilim kətəli saclar
İndi bizi gözlər odlu-ocaqlı.

Əvəlikli isti çıxdımı yaddan,
Horranın, həlimin adı qalmayıb.
Əlimiz çıxalı pencərdən, otdan,
Vallah, ağzımızın dadı qalmayıb.

Hanı qurutlu xəngəl, bəhməzli xəşil,
Nə bəhməz satan var, nə qurut qoyan.
Fəsəli, qatlama,.. lap ağlın çaşır,
Nə fəsəli salan var, nə yuxa yayan.

Çoban bozartması o mis tavada
Buğlana-buğlana buz oldu getdi.
Biz niyə qalmadıq o yurd-yuvada,
Niyə pərənimiz pozuldu getdi?

Yetdimi oğlanlar, qızlar ərsəyə,
Bir məktub, bir kağız parçası olduq.
Çubuqludan enib Qaradərziyə
Niyə Doloyyoldan uçası olduq?

Göynər Çırçır üçün burnumun ucu,
İndi bir meh əsə kaş Arxaşandan.
Çubuqlu gölü də - bir gözəl ovçu
İçər qızıl balıq Suqarışandan.

Tamarzı qalana yığıb verəydim
Gicitkən, baldırğan, quzuqulağı.
Nə ola, nə ola burda görəydim
Şeşən qayadakı o buz bulağı.

İndi o dağlara əlim çatmayır,
İndi necə deyim o Yaldan enəm.
İndi Uzundaşda daş da yatmayır,
Dağlar deyə-deyə dağlandı sinəm.

…Onda toylar vardı qara zurnalı,
Kor Astan çalardı sabaha kimi.
Parsığın zurnası elə havalı
Bəlkə səsi çatıb Allaha kimi.

Bir oyun oynardı Hallacı onda,
Qalmazdı heç kimin illacı onda.
Onda Qərib babam sazlı, sözlüydü,
Onda Lalə nənəm lalə üzlüydü.
Onda Mamed müəllim Qərib babamı
Ustufca dindirib, - şadlansın hamı.
Onda Zərgər Usuf naydan nay idi,
Onda o kef görən kimə pay idi.
Onda Xeçan Məmməd “Dizdənqırmanı”
Çəkib dolanardı yekə xırmanı..
Mirzə də gəlmişdi Sibirdən onda,
Ölü də qalxmışdı qəbirdən onda.
Qaralar Mahmudun ürgəsi onda
Tərlantək süzərdi toyda, nişanda
Onda haça dilli Paşanın atı,
Nərmənazik bayatıydı, bayatı…

Onda Çaş Mustafa ayrı dəliydi,
Bir himə bənd idi, tək bircə himə,
Attək kişnəyərdi Hacırəhimə.
Onda günlərimiz lap məzəliydi.
Onda Rza dayı bizi fırıtdar
O ki, var,
o ki, var,
onda o ki, var
Basmanın üstündə güləşdirərdi.
Sonra da Çaylısı, Çobanı kimi,
Sonra da balaca Cəvxanı kimi
Dizinin üstündə əyləşdirərdi.

Oğul evləndirən, gəlin köçürən
Ata-anaların gözü dolardı.
Xeyransa xalanın oynunu görən
Baxıb iki göz də satın alardı.

Onda Əlvan Hürü şer deyərdi,
Onda kimlər onu əzbərləyərdi…
Şahvələd kişi də dastan açardı,
Söhbəti yar-yoldaş, dastan açardı.

Qəribə kişiydi Şıxlalı dayı,
Kəndi götürərdi hayı-harayı…
Xanım xalanın da gözəl vaxtıydı,
Onda gül yanaqda, tel daraqdaydı.
Əbdüləli əmi elə geyərdi
Çarığına toz qonmazdı deyərdin.
Çoban Söyün yığıb qoyun-quzunu,
Halalca yaşadı ömrü uzunu.
Onda o halallıq bizə dərs idi,
Biz onda doldurduq olan boşluğu.
Bir ağsaqqal sözü elə “bəhs” idi,
Yüz kitaba sığmaz bircə başlığı.

O yurdda kişilər, kişilər vardı,
O yurdda doğru söz, düz işlər vardı.
O düzlükdən çəkib hərə payını,
Kim itirər kimin haqqı-sayını?

Hanı Qaçaq Həmid quştək tərpənə,
Hanı Yekə Məmməd dura dağ kimi.
Hanı Qara Usuf ağırdan dinə,
Hanı Elləz kişi eldə haqq kimi?

Hanı Əsədağa, Ağalıq Hasan?
Dəli Bayram dəli dərya kimiydi.
Hanı Kazım kişi, hanı Alosman,
Xatəmməd Abbası qaya kimiydi.

Elin loğmanıydı, eldə, obada
Məmmədhüseyn oğlu Alı baba da.
Qardaş vardı Bayram, Sarı misallı,
Biri Sarallıydı, biri Qursalı.

Kim unuda bilər Molla Musanı,
Haqverdi kişini, Şeşə Nəsibi.
Pəhləvan gövdəli Sarı Astanı
Udan torpağın da daşıymış qəlbi..

Xoş üz göstərərdi, xoş üz görərdi,
Ötənə bağından bir pay verərdi.
“Ağrıjığın alım” deyib hər kəsə
Qarasaqqal oğlu rəhmətlik İsə…

Molla Alı baba, Mehralı baba,
Hanı Osman kişi, hanı Xan, Sədi?
Avdılı sevərdi bütün el, oba,
Ömərin Məcidi elsiz incidi…

Hanı Hümbət kişi – andı “peyğəmbər”,
Peyğəmbər kimiydi elə özü də.
El Novruz babanı sandı peyğəmbər,
Peyğəmbərtək vurdu başa yüzü də…

Od-gör qonşusuydu Ramazan kişi,
Meybullah dayıdan kim inciyib, kim?
Qandalı, Qəhrəman, Süleyman kişi,
Sadığın budkası Sadıqsız yetim…

Hanı Mişef dayı, Muraddı Qiyas,
Qulunun Məcidi ipək kimiydi.
Şotavod İrvaham heç yaddan çıxmaz,
Əməli əlində ürək kimiydi.

Hanı Təmrəz baba, Deputat Əsgər,
Təzəcə çəkmişdi yüzdən payını.
Balabəy əmimə “hanı” dedilər,
Unutmaq olmayır Qasım dayını.

Hanı Musa kişi, Gülməmməd dayı,
Hanı Məmməd kişi, o Şəmməd dayı.
Bir elin gör neçə Vəlisi vardı,
Onlar hara getdi, de hara vardı...
Əbdülkərim kişi, Mehralı kişi,
Allahverdi kişi, ya Alı kişi,
Məhəmməd, Mustafa, Ədil dayımız,
Mustoylu İsrafil, Nədir dayımız.
Qara dayı, Oruc dayımı vardı.
Hacabdulla, Cabbar – bağban kişilər,
Heç Qurban əminin tayımı vardı.
Dedilər,
dedilər,
onlar dedilər
Hacoğlu Əhmədlə dağa getdilər…
Dolanıb gəldimi dağdan kişilər…

Hanı Molla Həmzə, Molla Abdulla,
Hərəsi bir elin bir loğmanıydı.
Kişi ellə yaşar, el də oğulla.
Eldə kişi vardı – el də canıydı.

Allahverdi babam, Katta İsmayıl,
Hanı İsa babam, Məhəmməd babam.
Nəsib babam yaddan çıxası deyil,
Xatasız kişiydi Xatəmməd babam.

Rəşid əmim, Şeşə əmim bəs hanı,
Kimin məni, mənim kimim bəs hanı.
37, 37 aparıb!..
37 dərddi – otuz yeddi min!!!
Açaq gərək namərditək təqvimin
Onu mələk donlu ilanlar edib,
Otuz yeddi üzlü olanlar edib.

Heç yaddan çıxarmı o çörək, o duz?
Hacının baxçası dönüb bağ olub.
Məndən kimi, daha kimi sordunuz?
Gedənə min rəhmət…

bizim borcumuz
Onlara ehtiram saxlamaq olub.

Paşa müəllim, Qurban müəllim görünmür,
Uşaqların birdən dərsi boş keçər.
İslam müəllim, Əli müəllim bir ömür
Kim bu ömrün son dərsinə gecikər?!

Son dərs kimi yandırmayıb, yaxmayıb,
Ocağına qalanmayıb o odun?
Bala İsa deyərdi ki, heçcə kim
Mahmud kimi anasına baxmayıb,
Yeri nurla dolsun Sarı Mahmudun.

Onda müəllimlərimiz hələ cavandı,
Onda yollarımız hamar, rəvandı.
Gecələr yatmazdıq səhər eşqinə,
Onda biz düşmüşdük şəhər eşqinə.

Almanı atmışdıq onda xarala,
Qalıbmı sarala-sarala indi?
Kimlər ki, dönmüşdü dağda marala
Dolanıb gəldimi Sarala indi.

Bir yanı Qursalı, bir yanı Arçut,
Ayrım, ayrılığı aradan qaçırt.
Qoynuna dönməsək quş kimi uçurt,
Torpağından bizi qarala indi.

O yerin, o yurdun bir daşıyıq biz,
O daşı daşıyaq, bir daşıyaq biz.
O daşın göz yaşı, göz yaşıyıq biz,
Parala sən bizi, parala indi.

Orda küsümüzdü, burda umumuz,
Göyərdi Cələdə bəlkə qumumuz.
Hacıqara təpəsi itən tumumuz
Görərsən, göy daşı arala indi.

Çəməni çiçəkli, qayası xallı,
Çəni “Cəngi” oynar, dumanı “Yallı”.
Elə bəxtəvərdir Səməd Sarallı
Sal kimi bağlanıb Sarala indi.

Peyman həmin peyman,
əhd həmin əhddir,
Sevda həmin sevda,
həmin ürəkdir.
Saralsız Ələmdar gör nələr çəkdi,
Dağlartək başını qar ala indi…